Historia Gryfowa Śląskiego

Historia Gryfowa Śląskiego jest długa jak dzieje wielu innych miast śląskich – często dramatyczna. Według kronikarzy zaczyna się w wieku X. Tradycja łączy jej początki z osobą Bolesława Wysokiego (1163-1201), a więc dopiero w wieku XII.

Faktem jest, że Gryfów, już jako miejscowość o pewnym znaczeniu, pojawia się w dokumencie z 1249r. Powstanie tej osady było uwarunkowanie szlakami handlowymi, prowadzącymi ze wschodu na zachód i z południa na północ, a zamek Gryf, położony przy granicy Śląska i Łużyc mógł stać się oparciem dla późniejszego ośrodka miejskiego. Nazwę miasta łączy się czasem z możnym rodem śląskim – Gryfitami, którzy odegrali niepoślednią rolę w historii Śląska. Tworzyli oni silną „partię” Henryków Śląskich, popierając ich zjednoczeniową politykę. Wraz ze śmiercią Henryka Pobożnego (1241r.) kończy się okres wpływów tego rodu na dzieje Śląska. W drodze wtórnego podziału sukcesji Gryfów przypada Bolesławowi Rogatce.

Po włączeniu do księstwa świdnicko-jaworskiego zaczyna się się dla gryfowa pomyślny okres pod panowaniem Bolków świdnickich.

Polityka wewnętrzna Bolka I, a następnie Bolka II sprzyjała rozwojowi gospodarczemu dzielnicy. W 1354r. Gryfów uzyskał prawa miejskie, a także szereg przywilejów, które dawały miastu dużą samodzielność administracyjną i sądowniczą.

Schyłek XIV w. Przyniósł koniec niezależności księstwa świdnicko-jaworskiego. W 1329r. Przeszło ono jako wiano Piastówny w ręce Luksemburgów, zasiadających na tronie czeskim. Gryfów w 1425r. stał się z kolei własnością byłego dzierżawcy niemieckiego Schaffgotscha. Od tego czasu nazwisko rodziny Schaffgotschów na długo zwiąże się z historią miasta.

W latach 1427-31 rozpoczęły się rozruchy, związane z wojnami husyckimi w byłym księstwie świdnicko- jaworskim. nie ominęły one Gryfowa. Wraz z upadkiem na Śląsku ostatniej warowni husyckiej (1434r.) powrócił stary porządek społeczny. Mieszczanie gryfowscy przystąpili do odbudowy miasta. Klęski w postaci burz, powodzi w latach 1431, 1469, a także wielki pożar w 1472r., który strawił niemal całe miasto, nie sprzyjały stabilizacji gospodarczej miasta. W 1525r. wkroczyła do Gryfowa Reformacja.

W roku 1526 Śląsk objęła dynastia Habsburgów. Polityka nowych władców zmierzała do zjednoczenia społeczeństwa śląskiego, a także do rozwoju gospodarczego dzielnicy. W 1537r. Ferdynand I przyznał Gryfowi prawo dorocznego targu płótnem. W tym czasie burmistrz gryfowski, Mateusz Rothe zapoczątkował handel płótnem z miastami północno-niemieckimi , a także daleką Holandią. Gryfów stał się ważnym ośrodkiem rzemieślniczym – na przełomie XVI-XVII wieku pracowało tu około stu majstrów płócienników. Rozwój gospodarczy przyczynił się do szybkiego wzbogacenia miasta, co z kolei ujawniło się w jego szybkiej rozbudowie. W 1512r. ukończono tu budowę zniszczonego w poprzednich latach kościoła parafialnego oraz budynku plebanii.

W 1524r. zburzono stary ratusz i zbudowano nowy, bardziej masywny i funkcjonalny niż poprzedni. W piwnicach ratusza znalazła pomieszczenie winiarnia, dwa kramy solne i waga miejska. Z czasem wokół ścian ratusza rozbudowano pomieszczenia handlowe. w 1581r. zakończono prace związane z podwyższeniem ratusza. Budowano nowe kamieniczki, powstało przedmieście przed bramą kościelną. Ten pomyślny okres rozbudowy miasta przerwał i zniweczył wielki pożar w 1603 r., a powodzie lat 1608-13 utrudniały dźwiganie miasta ze zgliszcz.

Na lata 1618-48 przypada wojna trzydziestoletnia, lecz nie jej działania okazały się najbardziej niszczące, ale klęski w postaci kolejnych pożarów w 1624 r., następnie w 1634r., gdy w walkach ze Szwedami przypadkowo spalono miasto. Wtedy to pastwą ognia padł ratusz, kościoły, szkoła, niedawno zbudowany browar oraz 107 budynków mieszkalnych.

W zubożałym, zmęczonym kolejnymi klęskami mieście zaogniły się sprawy wyznaniowe. Mieszczanie wyznania protestanckiego, ośmieleni protekcją Szwedów, manifestujących przychylność dla swych współwyznawców, rozpoczęli pod maską religijnej gorliwości porachunki ze swoimi sąsiadami – katolikami. Waśnie i bezprawie pogłębiały chaos i rozprzężenie w życiu miejskim.

Ówczesna sytuacja gospodarcza była niepomyślna nie tylko dla Gryfowa , ale i całego Śląska. Zniszczenia powstałe w czasie wojny trzydziestoletniej doprowadziły do regresu gospodarczego, który zaczął ustępować dopiero pod koniec panowania Habsburgów ( koniec XVIII w.).

Wojny śląskie (1740-1763) zniweczyły jednak nadzieję na poprawę. Dla Gryfowa nie przyniosły one wprawdzie większych zniszczeń materialnych, nie mniej ich ciężar odczuli również gryfowianie. Pobór rekruta do wojska pustoszył zakłady rzemieślników, upadło rzemiosło tkackie i nigdy więcej nie podniosło się na ten poziom, jaki osiągnęło na przełomie XVI-XVIII wieku. Jedynym czynnikiem ożywiającym miasto był nadal handel.

W drugiej połowie XVIII w. zaczęły się ujawniać pierwsze oznaki nadciągającego kryzysu. Wyroby rzemieślnicze tego regionu nie nadążały za produkcją zachodnioeuropejską. Kształtowanie się nowych układów społecznych, rosnąca nędza wyrobników, wyzyskiwanych bezwzględnie przez kapitalistów, doprowadziły wreszcie do wystąpień tkaczy gryfowskich, krwawo tłumionych przez władze. W czasie zamieszek w 1783 r. wybuchł pożar, który znów strawił znaczną część miasta. Spłonął wtedy browar, słodownia, budynek parafialny i 120 kamienic mieszczańskich.

Początek wieku dziewiętnastego przyniósł wojny napoleońskie. Na Śląsku pojawili się polscy legioniści, głosząc hasła odbudowy państwa polskiego. Gryfowianie okres ten odczuli jednak jako uciążliwe obowiązki zakwaterowania i zaopatrzenia żołnierzy w żywność. Na domiar złego Francuzi wysadzili w 1813 r. most na Kwisie.

W latach 1846-48 w okresie Wiosny Ludów doszło w Gryfowie do rozruchów głodowych. Gryfowscy powstańcy nie rzucali jednak haseł wolnościowych, walczyli oni jedynie z panującymi stosunkami ekonomicznymi.

Celem przywrócenia porządku i spokoju w mieście sprowadzono do Gryfowa trzy kompanie wojska. Przywódców wystąpień aresztowano, a wszelkie przejawy ruchów rewolucyjnych stłumiono. W życiu gospodarczym Gryfowa Wiosna Ludów, podobnie jak na całym Śląsku i była momentem przełomowym w rozwoju stosunków kapitalistycznych.

Gryfów wstąpił w okres dynamicznego rozwoju gospodarczego. W 1865 r. Gryfów otrzymał połączenie kolejowe z Jelenią Górą, Lwówkiem, Świeradowem i Zgorzelcem, oraz linie telegraficzną.

W czasach Polski Ludowej rozwinął się tu przemysł odzieżowy, chemiczny i drzewny. Mieszkańcy Gryfowa znaleźli zatrudnienie m. in w Zakładach Przemysłu Odzieżowego ” Gryfex”, w Fabryce Nawozów Fosforowych ” Ubocz” oraz w Fabryce Tkanin Żaroodpornych ” Azbestolit”

Źródło: Grenda Krystyna, Lubomierz Gryfów, Zamek Gryf, Wrocław 1974.

Tekst pochodzi z jednej z tablic umieszczonych na terenie Gryfowa Śląskiego. Zdjęcia są własnością ich autorów oraz znalezione w sieci. Podziękowania dla Towarzystwa Miłośników Gryfowa za udostępnienie zdjęć.